Ngành nhựa Việt Nam 35 năm vươn mình: Từ “manh nhún” đến cột mốc xuất khẩu 10 tỷ USD

Khởi nguồn đổi mới và những “ông lớn” xuất hiện

Những năm đầu thời kỳ Đổi mới, Việt Nam dồn lực triển khai nhiều dự án hạ tầng quan trọng, nhằm kiến tạo nền tảng vững chắc để thu hút đầu tư, kinh doanh và phát triển nền kinh tế thị trường sôi động. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất đặt ra khi ấy chính là bài toán nan giải về nguồn nguyên vật liệu, do năng lực sản xuất trong nước còn non yếu và chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế.

Trong bối cảnh đất nước khát khao vật liệu xây dựng và cấp thoát nước, một bước ngoặt lịch sử đã diễn ra. Năm 1990, sau ba thập kỷ miệt mài sản xuất đồ chơi trẻ em, Nhà máy Nhựa Thiếu niên tiền phong (tiền thân của Công ty CP Nhựa Thiếu niên tiền phong – Nhựa Tiền Phong) đã chính thức chuyển hướng chiến lược, tập trung vào sản xuất ống nhựa PVC. Quyết định táo bạo này không chỉ mở ra một thị trường tiềm năng mới mà còn trực tiếp phục vụ các công trình xây dựng, cấp thoát nước quy mô lớn trên cả nước, giải quyết nhu cầu bức thiết của nền kinh tế.

Cũng trong năm 1990 ấy, tại khu vực phía Nam, một đối thủ lớn nhất của Nhựa Tiền phong tính đến hiện tại đã chính thức bước vào cuộc đua - Công ty CP Nhựa Bình Minh, doanh nghiệp đăng ký bảo hộ thương hiệu và logo Nhựa Bình Minh, đồng thời bước đầu thiết lập hệ thống phân phối, tập trung phát triển thị trường trọng điểm khu vực phía Nam.

Theo đó, sự chuyển mình mạnh mẽ của hai "ông lớn" sản xuất nhựa xây dựng, khi ấy đều là doanh nghiệp nhà nước, không chỉ là một quyết định kinh doanh đơn thuần mà còn là minh chứng rõ rệt cho sự thích ứng linh hoạt của ngành nhựa Việt Nam với làn sóng kinh tế thị trường, khởi nguồn từ chủ trương Đổi mới lịch sử của Đảng và Nhà nước.

Khi ngành nhựa đang tích cực chuyển mình và định hình vị thế mới, một sự kiện quan trọng mang tính nền tảng đã diễn ra. Ngày 22/10/1990, Hiệp hội Nhựa Việt Nam (VPA) chính thức được thành lập theo quyết định của Bộ Công nghiệp nhẹ (nay là Bộ Công thương). Cố doanh nhân Phạm Gia Được - nguyên Tổng giám đốc Liên hiệp Sản xuất – xuất nhập khẩu nhựa (tiền thân của Tổng công ty Nhựa Việt Nam – Vinaplast), đã được tín nhiệm lựa chọn vào vị trí Chủ tịch VPA đầu tiên. Việc ra đời của VPA đã tạo nên một mái nhà chung, một đầu mối quan trọng để định hướng và dẫn dắt sự phát triển của ngành công nghiệp non trẻ này.

“Kim chỉ nam” tinh thần và từng bước vươn mình

Bước vào giai đoạn phát triển mới, việc định hướng cho ngành nhựa dưới sự dẫn dắt của VPA được cố Chủ tịch Phạm Gia Được lựa chọn dựa trên nền móng của một tư duy chiến lược sâu sắc: “tư duy đúng giúp tập trung học hôm nay, giàu ngày mai; tư duy sai kéo lùi mãi mãi”.

Kim chỉ nam ấy đã kéo theo những chuyển biến mạnh mẽ trong cộng đồng doanh nghiệp ngành nhựa Việt Nam, thúc đẩy tinh thần học hỏi, đổi mới và hội nhập. Theo thống kê của VPA, giai đoạn từ 1995 đến 2010 chứng kiến Việt Nam từng bước phá băng quan hệ đối ngoại và thiết lập ngoại giao kinh tế sâu rộng. Đây cũng là giai đoạn một loạt doanh nghiệp lớn, từ Bình Minh, Rạng Đông, Tiền Phong cho đến Duy Tân, Đại Đồng Tiến… được thành lập hoặc tái cấu trúc, sẵn sàng tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Không còn cam chịu phụ thuộc vào các dây chuyền sản xuất nhỏ lẻ, lạc hậu từ những ngày đầu, cộng đồng doanh nghiệp ngành nhựa Việt Nam đã mạnh dạn "rót vốn" đầu tư vào các dây chuyền hiện đại. Những công nghệ tiên tiến như ép phun, ép thổi tự động, sản xuất khuôn chính xác và robot hóa khâu đóng gói đã được áp dụng rộng rãi. Sự đầu tư này không chỉ nâng cao năng suất mà còn cải thiện đáng kể chất lượng cũng như độ đồng đều của sản phẩm, giúp nhựa Việt Nam đủ tự tin cạnh tranh với các đối thủ quốc tế.

Điển hình như trường hợp của Đại Đồng Tiến, doanh nghiệp nhựa được thành lập năm 1997 trên cơ sở một tổ hợp sản xuất nhỏ chuyên sản xuất đồ nhựa gia dụng. Dưới sự lèo lái của Nhà sáng lập Trịnh Đồng, công ty đã nhanh chóng phát triển, trở thành doanh nghiệp nhựa đầu tiên tại Việt Nam đạt chứng chỉ quản lí chất lượng ISO 9001:2000. Đại Đồng Tiến cũng tiên phong ứng dụng công nghệ hạt nano bạc vào nhiều dòng sản phẩm nhựa cao cấp, phục vụ cả khách hàng trong nước và xuất khẩu.

Khía cạnh khác, về sự tập trung vào công nghệ chính xác là Công ty CP Khuôn chính xác Minh Đạt (Mida), doanh nghiệp trong hệ sinh thái ngành nhựa của doanh nhân Trần Duy Hy. Thành lập năm 2005, Mida tập trung vào dòng sản phẩm khuôn mẫu, linh kiện nhựa chính xác và nhựa y tế. Đến năm 2017, Mida đã khẳng định vị thế của mình, trở thành nhà cung ứng chiến lược cho những ông lớn công nghệ toàn cầu như Samsung và Schneider Electric.

Cú hích chiến lược, ngành nhựa Việt Nam chinh phục thị trường quốc tế

Trên hành trình chinh phục thị trường quốc tế, ngành nhựa Việt Nam không chỉ dựa vào chất lượng sản phẩm được đảm bảo bằng công nghệ tiên tiến, mà còn nhờ vào những cú hích chiến lược quan trọng mang tính bền vững. Đó là việc các doanh nghiệp Việt Nam từng bước đưa các sản phẩm xanh, thân thiện với môi trường vào sản xuất, đáp ứng xu hướng tiêu dùng toàn cầu.

Các sản phẩm tiêu biểu trong chiến lược xanh, bền vững có thể kể đến sản phẩm bao bì nhựa sinh học của Công ty CP Nhựa An Phát Xanh, hay bao bì nhựa tái chế của Công ty CP Nhựa tái chế Duytan và Công ty CP Tái chế nhựa Lam Trân. Việc chuyển hướng sang kinh tế tuần hoàn và sản phẩm có giá trị sử dụng cao, thân thiện môi trường đã giúp doanh nghiệp Việt Nam mở rộng cửa vào các thị trường khó tính, vốn đòi hỏi rất cao về trách nhiệm xã hội và môi trường.

Với nỗ lực không ngừng nghỉ của cộng đồng doanh nghiệp trong suốt 35 năm, từ một ngành công nghiệp thô sơ, ngành nhựa Việt Nam đã nhanh chóng vươn lên, lọt vào top 10 lĩnh vực xuất khẩu chủ lực của quốc gia. Cột mốc đáng tự hào nhất chính là tổng kim ngạch xuất khẩu gần 10 tỷ USD vào năm 2024.

Con số này không chỉ là một thành tựu kinh tế, mà còn là minh chứng cho sự bứt phá phi thường. Kim ngạch 10 tỷ USD của năm 2024 đã cao gấp 50 lần so với con số chỉ 200 triệu USD mà ngành đạt được vào năm 2000. Ngành nhựa hiện nay đóng góp từ 6 – 7% vào tổng giá trị sản xuất công nghiệp quốc gia, khẳng định vai trò then chốt trong nền kinh tế Việt Nam.

Khát vọng bền vững và vươn tầm của ngành nhựa Việt Nam

Xuôi theo dòng chảy thời cuộc và mục tiêu phát triển đất nước, ngành nhựa tiếp tục định vị mình như một lĩnh vực quan trọng thúc đẩy nền kinh tế, trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu cải thiện chất lượng tăng trưởng và trở thành quốc gia phát triển, có thu nhập cao.

Phát biểu tại Lễ kỷ niệm 35 năm thành lập VPA, ông Nguyễn Văn Dũng - Phó Chủ tịch UBND TP.HCM nhận định, ngành nhựa - với tiềm lực sản xuất mạnh, tốc độ đổi mới nhanh và khả năng hội nhập quốc tế sâu rộng, có vai trò đặc biệt quan trọng trong hành trình này.

“Chúng tôi khuyến khích các doanh nghiệp trong ngành, đặc biệt là các doanh nghiệp đầu ngành, tăng cường đầu tư vào công nghệ sạch, vật liệu thân thiện môi trường và đổi mới sáng tạo trong sản xuất, nhằm giảm thiểu rác thải nhựa, hướng đến chuỗi giá trị xanh - tuần hoàn - bền vững.”, ông Dũng chia sẻ thêm.

Bên cạnh đó, nhấn mạnh về tầm nhìn cho tương lai, Chủ tịch VPA Đinh Đức Thắng khẳng định: “Ngành nhựa sẽ hòa nhập cùng nhịp phát triển của đất nước, kiên định bước vào kỷ nguyên thịnh vượng và hội nhập”.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu rực rỡ, ngành nhựa Việt Nam vẫn đang đối mặt với thách thức lớn về nguồn cung nguyên liệu. Theo đánh giá của ông Thắng, ngành nhựa cần đảm bảo chủ động nguồn nguyên liệu nhập khẩu, thay vì phụ thuộc vào nhập khẩu nguyên vật liệu từ nước ngoài với tỷ lệ trên 70% như hiện nay. Giải pháp được đề xuất là đẩy mạnh phát triển các nhà máy hóa dầu, cung ứng nguồn nguyên liệu nội địa, giảm thiểu rủi ro biến động từ thị trường quốc tế.

Song song với việc tự chủ nguyên liệu, mũi nhọn về phát triển bền vững được xác định là chiến lược sống còn trong bối cảnh mới. Điều này bao gồm việc thúc đẩy thu gom, tái chế nhựa một cách hiệu quả, cũng như phát triển các sản phẩm nhựa bền vững, có giá trị sử dụng cao, thân thiện với môi trường và cộng đồng.

Thông tin từ VPA cho biết, hiệp hội đang đề nghị với Chính phủ về việc cho phép thành lập các khu công nghiệp chuyên biệt về tái chế và kinh tế tuần hoàn. Đây sẽ là nơi doanh nghiệp có thể triển khai các dự án tái chế với thủ tục đầu tư, kinh doanh được đơn giản và rút gọn, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho việc chuyển đổi mô hình kinh tế.

Thực tế, chủ động nguyên liệu và đáp ứng tiêu chuẩn bền vững không chỉ là cách ngành nhựa đóng góp cho tiến trình phát triển của đất nước, mà còn là yếu tố mang tính sống còn trước một thế giới nhiều biến động và các rào cản thương mại ngày càng khắt khe về môi trường.

Trên hành trình mới này, VPA cho biết sẽ duy trì phương châm “Xây dựng một ngành nhựa Việt Nam xanh, hiện đại, hội nhập và thịnh vượng”. Hiệp hội tiếp tục trở thành mái nhà chung của cộng đồng doanh nghiệp ngành nhựa, hội tụ trí tuệ, trách nhiệm và tính sáng tạo để hướng đến một nền công nghiệp hiện đại, bền vững và nhân văn, tiếp tục viết nên những trang sử mới sau 35 năm vươn mình ra biển lớn./.